«Η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου». Είναι το ρητό και αξίωμα των σύγχρονων εκκοσμικευμένων δημοκρατιών που έχουμε διδαχθεί όλοι στο σχολείο. Το ότι το διδαχθήκαμε δεν σημαίνει ότι το εφαρμόζουμε πάντοτε.
* Δρ. Ευάγγελος Βενέτης
Η περίπτωση της επαναλαμβανόμενης κρίσης με το περιοδικό Σαρλί Εμπντό αποδεικνύει του λόγου το αληθές, καθώς αφενός είναι καταδικαστέα η βία απ’ όπου κι αν προέρχεται, όπως στην περίπτωση των ακραίων κι ασύμμετρων δολοφονικών ενεργειών του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους, αφετέρου είναι επίσης καταδικαστέα η καλλιέργεια πολιτιστικής μισαλλοδοξίας που εκφράζεται μέσω γελοιογραφιών ή άρθρων από μεσα έκφρασης δημοσίου λόγου, όπως το περιοδικό Σαρλί Εμπντό.
Το εν λόγω ρητό περί ελευθερίας επίσης σε επίπεδο επικοινωνίας συνδέεται με την αρχή της ελευθερίας της έκφρασης. Θεωρητικά η ελευθερία της έκφρασης είναι άπειρη, στην πράξη όμως υπόκειται σε άτυπους και πολλές φορές νομικούς περιορισμούς, ως συνάρτηση της εν λόγω έννοια με την έννοια του σεβασμού του Άλλου. Κυρίως όμως η έννοια της ελευθερίας, και δη στην έκφραση, είναι χιμαιρική λόγω της πεπερασμένου χαρακτήρα της ανθρώπινης, κι όχι μόνο, φυσικής υπόστασης.
Ιδιαίτερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, το ανωτέρω ρητό κι αρχή δεν περιορίζεται στις προσωπικές αλλά εκτείνεται στις διαπροσωπικές σχέσεις και κυρίως σε μακροεπίπεδο στις σχέσεις κοινωνιών, λαών και πολιτισμών. Ούσα η Ευρώπη στο επίκεντρο της παγκοσμιοποίησης και ο πλέον προσφιλής προορισμός μεταναστών και προσφύγων έχει καταστεί μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης σε πολυσυλλεκτικό μωσαϊκό λαών χωρίς να έχει χάσει την κυρίαρχη φυλετική και θρησκευτική-χριστιανική της πληθυσμιακή οντότητα.
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός χαρακτηρίζεται από το λεγόμενο «πολιτισμικό εγωϊσμό» του, την αντίληψη δηλ. ότι κατέχει την αλήθεια και τον μόνο τρόπο ορθής ενατένισης πραγματικότητας σε σχέση με άλλους πολιτισμούς. Καθώς τα όρια της ελευθερίας του μεταξύ του Ενός και του Άλλου είναι δυσδιάκριτα, είναι πολύ εύκολο να παρανοηθεί η έννοια της ελευθερίας της έκφρασης και να γίνει αυθαιρεσία, ασέβεια και πολιτιστικό ρατσισμό.
Με δεδομένα τα υπαρξιακά προβλήματα της Ευρώπη στην οικονομία και την πανδημία, οι Βρυξέλλες καλούνται να διασφαλίσουν την κοινωνική ειρήνη για να διατηρηθεί η ευρωπαϊκή ασφάλεια και συνοχή. Είναι πλέον ώριμες οι συνθήκες για την ανάληψη πολιτικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών που θα προστατεύουν την διαπολιτιστική συνύπαρξη στην Ευρώπη χωρίς να διακυβεύονται τα ευρωπαϊκά ιδεολογικά κεκτημένα της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας.
Κατά το πρότυπο της ορθής νομοθεσίας και της ποινικοποίησης του Αντισημιτισμού (Σημίτες σημειωτέον ότι πέραν των Εβραίων είναι και οι Άραβες) είναι απαραίτητη σήμερα η ανάλογου βαθμού ευρωπαϊκή νομοθέτηση κατά της Ισλαμοφοβίας, Χριστιανοφοβίας και κάθε πολιτιστικής μισαλλοδοξίας που θα προστατεύει στην Ευρώπη, στην πράξη κι όχι θεωρητικά, τον κάθε πολιτισμό, και την θρησκεία του, από αυθαιρεσίες σε βάρος αρχών, συμβόλων και αντιλήψεων του.
Καθώς η εφαρμογή του νόμου περί αντισημιτισμού έχει δείξει ότι δεν περιορίζει αλλά διασφαλίζει την ελευθερία της έκφρασης στις ευρωπαϊκές και δυτικές κοινωνίες της εκκοσμίκευσης και του Διαφωτισμού, στο πλαίσιο της δημοκρατικής αντίληψης περί ισονομίας κι ισοπολιτείας ανάλογος νόμος με αντίστοιχο σκεπτικό θα πρέπει να ισχύσει στην πράξη και για την Ισλαμοφοβία. Σε αυτή την περίπτωση η Ευρώπη θα είναι σε θέση να προλαμβάνει κι όχι απλώς να καταστέλλει φαινόμενα ακραίας βίας και πολιτιστικής μισαλλοδοξίας. Η πρόληψη σε αυτό το επίπεδο σημαίνει διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης, ως προϋπόθεση της κοινωνικής ειρήνης κι ευημερίας.
* Ειδικός σε θέματα Ισλάμ και Μέσης Ανατολής, συγγραφέας του βιβλίου Ο Γόρδιος Δεσμός τουΝαγκόρνο Καραμπάχ, Εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα 2020
